De Omgevingswet maakt het juridisch makkelijker en overzichtelijker om bezig te zijn met de fysieke leefomgeving. Als burger zul je hiermee te maken krijgen, met name wanneer je een activiteit of initiatief start in je eigen leefomgeving. Bijvoorbeeld, het realiseren van een speeltuin of een nieuwe ontmoetingsplek die het vereisen voor een vergunning. Naast je eigen activiteiten en initiatieven krijg je ook vaker te maken met plannen van anderen. In de Omgevingswet staat vermeld dat bij verschillende plannen de omgeving betrokken moet worden, vermeld als participatie. Dit kan variëren van een woningcorporatie die woningen bouwt tot een bedrijf dat uitbreidt of de gemeente die een nieuwe aanlegt.
(Boeve & Groothuijse, 2019)
(Kerklingh, 2023)
Wat zegt de Omgevingswet over bewonersparticipatie?
In de Omgevingswet staat vermeld dat gemeenten moeten samenwerken met bewoners, lokale bedrijven en maatschappelijke organisaties om beleid en beslissingen met betrekking tot de leefomgeving te vormen. Participatie van bewoners is steeds belangrijker geworden de afgelopen decennia, waar bewoners in het algemeen vaker de (mede)verantwoordelijkheid van publieke taken overnemen en uitvoeren van de overheid. Door deze verandering van de verhouding tussen de overheid en bewoners wordt er ook een andere rol van overheden verwacht. Een overheid die initiatieven en participatie van bewoners en andere belanghebbenden ondersteunt en faciliteert.
Participatie in het kader van de Omgevingswet betekent het betrekken van belanghebbenden (burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en andere overheden) in een vroeg stadium van het besluitvormingsproces over een project of activiteit. Het is van belang dat belanghebbenden worden betrokken voordat de formele besluitvormingsprocedure begint. Dit heeft het doel de kwaliteit en snelheid van besluitvorming te verbeteren en meer draagvlak te creëren voor de uiteindelijke besluiten.
Overheden zijn verplicht om aan te geven hoe zij participatie van betrokkenen inrichten en wat het resultaat van de participatie was bij het vaststellen van een Omgevingsvisie, Omgevingsplan of het verlenen van een vergunning. Dit heet de motiveringsplicht en het is de taak van de gemeenteraad om deze te bewaken. In de Omgevingswet zijn de voorwaarden voor het participatieproces vrij opgeschreven. Dit betekent dat de wetten binnen de Omgevingswet bepalen ‘wat’, maar niet ‘hoe’. Het is aan de gemeente om vorm te geven aan het participatieproces en grenzen te stellen wanneer zij participatie goed genoeg vinden.
Daarnaast draagt de wet bewoners en bedrijven uit om actief ideeën aan te dragen voor het ontwikkelen en verbeteren van de leefomgeving. En overheden zullen bewoners de ruimte moeten geven om hun initiatief vorm te geven.
(Boeve & Groothuijse, 2019)
(Kerklingh, 2023)
Hoe krijg ik te maken met bewonersparticipatie in de Omgevingswet?
In het kader van de Omgevingswet is participatie een essentieel onderdeel. Dit benadrukt de samenwerking en betrokkenheid tussen overheden, betrokken gemeenschappen en diverse belanghebbenden. De participatie wordt zowel gestimuleerd als verplicht gesteld in verschillende stadiums van het besluitvormingsproces. Er zijn verschillende instrumenten van de Omgevingswet waar je als burger mee te maken krijgt.
Algemeen
In onderzoek (Boeve & Groothuijse, 2019) wordt twee vormen van burgerparticipatie beschreven: formele en informele. Formele participatie betreft het indienen van zienswijzen tegen ontwerpbesluiten, met juridische gevolgen en vastgestelde termijnen. Informele participatie is flexibeler en kan verschillende vormen aannemen, zoals enquêtes en klankbordgroepen. Beide vormen vinden plaats vóór besluitvorming, waarbij initiatieven kunnen worden ingebracht of gereageerd kan worden op initiatieven van bestuursorganen of andere belanghebbenden.
Ik start een initiatief in mijn leefomgeving
De Omgevingswet daagt bewoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties uit om actief ideeën aan te dragen. En overheden geven de ruimte aan bewoners om hun initiatief vorm te geven.
- De kansen voor je initiatief zijn het beste als het aansluit op het beleid van de gemeente. Informeer daarom de gemeente over het proces van het Omgevingsplan en draag jouw ideeën aan. Zorg ook voor voldoende draagvlak met medebewoners.
- Als je een vergunning nodig hebt voor je initiatief of ben je als bewoner de initiatiefnemer van een project waarover een projectbesluit moet worden genomen, gaat het iets anders. Je moet aangeven of en hoe aan participatie is gedaan. Je moet aangeven of en hoe jij buurtbewoners, lokale bedrijven en andere belanghebbenden hebt betrokken bij je plan én wat de resultaten van dit proces zijn. Hoe je het participatieproces vormgeeft, is aan jezelf als initiatiefnemer. De overheid neemt je eigen gekozen vorm van participatieresultaten mee in de afweging of je de vergunning voor je initiatief krijgt of het besluit wordt goedgekeurd.
- De gemeente bepaalt in het Omgevingsplan welke activiteiten vergunningplichtig zijn. Om te kijken of je als initiatiefnemer een vergunning nodig hebt, kijk op het Omgevingsloket waar je gemeente dat aangeeft. Je kan ook op deze website de vergunning aanvragen, als het nodig is.
Lees hier meer informatie over het aanvragen van een omgevingsvergunning
Er gebeurt iets in mijn leefomgeving waar ik invloed op uit wil oefenen
- Om invloed uit te oefenen op de ontwikkeling van plannen van anderen is de juiste timing essentieel. Uit een artikel (Gierveld, 2019) staat dat de mogelijkheden om invloed uit te oefenen als burger het grootst zijn in een vroeg stadium en dit de burger het idee geeft dat de overheid hem wil betrekken bij besluitvorming rondom de fysieke leefomgeving. Met een goede timing kan jij je initiatief of plan op de agenda van anderen zetten. Zorg ervoor dat je met medebewoners een eenduidige en opbouwende boodschap uitdraagt.
- Als je het niet eens bent met initiatieven (of Omgevings- of projectplannen) van anderen, dan kun je in verschillende fasen van de vergunningsaanvraag je mening kenbaar maken. Bijvoorbeeld via een zienswijze op het ontwerpbesluit. Dit is de formele participatievorm, je kan ook in de informele participatie kenbaar maken dat je het deels niet eens bent met het ontwerpbesluit. Door bij de gekozen participatievorm van de initiatiefnemer je mening te geven.
- Als het besluit toch wordt genomen door de gemeente, kan je hier vervolgens bezwaar tegen maken en daarna (als je wilt) in beroep gaan bij de rechter of de Raad van State. Zorg ervoor dat je op het juiste moment reageert om in aanmerking te komen als belanghebbende zodat je reactie in behandeling wordt genomen.
Hoe kan ik betrokken raken bij een nieuw plan van de overheid?
- De Omgevingsvisie is een goed instrument om samen met de gemeente de blik vooruit te richten en samen na te denken over de vraag: ‘welke kant moet mijn buurt of dorp op?’ Pitch jouw initiatief tijdens de realisatie van deze visie en benadruk de waarde ervan in het gesprek over de langetermijnvisie voor een gebied.
- Overheden kunnen samen met bewoners een gebiedspaspoort maken, waarin de kenmerken van een gebied staan en de aspecten die voor bewoners belangrijk zijn. Dit kunnen bijvoorbeeld de ambities zijn voor de bebouwing en openbare ruimte. Provincies betrekken belangengroepen bij het opstellen van ruimtelijk beleid vaak al via bijvoorbeeld groene tafels of landschapstafels.
Vind hier meer informatie over hoe participatie volgens de nieuwe Omgevingswet is geregeld.
Lees ook:
