Ongewenste Reclame Weren

1. Welke reclame kunnen gemeenten weren?

• Voor ongezonde voeding

Veel gemeenten hebben gezonde ambities. Ze werken aan een gezond aanbod in de stad, bieden gezonde schoollunches en stimuleren een gezonde levensstijl. Het weren van reclames die ongezond gedrag uitlokken is dan logisch beleid.

Gemeenten hebben de juridische mogelijkheden om reclames van ongezond eten te weren in de openbare ruimte. Dat kan bijv. via de overeenkomsten die gemeenten afsluiten met reclame-exploitanten, maar ook via de Algemene Plaatselijke Verordening (APV). Voor beiden geldt dat er een zorgvuldige motivering en een heldere definitie nodig is. Daar kan deze kenniskaart je bij helpen.

In dit document (link naar memorandum Motivering reclameregulering ongezonde voeding) vind je bouwstenen voor de motivering die een gemeente kan gebruiken om ongezonde reclame te weren. Dit document is in opdracht van de City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving opgesteld door Ecolytico en kan door iedere gemeente worden gebruikt en waar nodig aangepast aan de eigen lokale wensen.

In dit document gebruiken we de term ‘ongezonde voeding’ voor voedingsmiddelen die niet binnen een gezond voedingspatroon passen. Voor de definitie hiervan volgen we de Richtlijnen Goede Voeding van de Gezondheidsraad. Op basis van deze richtlijnen heeft het Voedingscentrum de Richtlijnen Schijf van Vijf opgesteld.

Lees ook het Memorandum Motivering ongezonde voeding.

• Voor vlees en vis

Gemeenten moeten een weloverwogen keuze maken welke producten uit te sluiten in het reclamebeleid. Zo zijn er bij een verbod op vleesreclames verschillende benaderingen mogelijk. Je kunt bijvoorbeeld kiezen voor een verbod op enkel ‘vlees’, uitbreiden naar ‘vis, schaaldieren en inktvis’, of zelfs alle ‘dierlijke voedingsproducten’ onder het verbod laten vallen. Daarnaast kun je overwegen om biologische producten en/of wilde vis met een MSC-keurmerk van het verbod uit te zonderen. Verdere toelichting op deze keuzes vind je in het memorandum.

In dit document (link naar memorandum Motivering reclameregulering vlees en vis) vind je een voorstel voor de motivering die een gemeente kan gebruiken om vleesreclame te weren. Dit document is in opdracht van de City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving opgesteld door Ecolytico en mag door iedere gemeente worden gebruikt en waar nodig aangepast aan de eigen lokale wensen.

Lees ook het Memorandum Motivering bio-vlees-vis

2. Hoe kunnen gemeenten ongewenste reclame weren?

• Wat zijn de mogelijkheden om reclames te weren? Gemeenten hebben de juridische mogelijkheden om ongewenste reclames in de openbare ruimte te weren. Dat kan op verschillende manieren. Voor alle routes geldt dat het belangrijk is dat het goed wordt gemotiveerd, zorgvuldig tot stand is gekomen en eenduidig is.

Reclame weren kan op de volgende manieren:

1. Privaatrechtelijk (exploitatie-contracten)
2. Publiekrechtelijk (APV)
3. Overig (zelfregulering of niet bindend-convenant)

1. Privaatrechtelijk (exploitatie-contracten)

Gemeenten hebben als eigenaar en beheerder van de openbare buitenruimte ook gelegenheid om de exploitatie van reclame-uitingen in de openbare ruimte mogelijk te maken. Hiervoor sluiten gemeenten overeenkomsten af met één of meerdere exploitanten. Deze exploitanten krijgen tegen betaling van een vergoeding het recht om reclames te plaatsen in de openbare ruimte.

Als de gemeenten afspraken wil maken over welke reclames wel en niet zijn toegestaan, dan kan dat op verschillende manieren. Het is daarbij raadzaam om reclamebeleid te ontwikkelen:

• Binnen de huidige overeenkomst:
  Het kan zijn dat in de huidige overeenkomst afspraken staan op basis waarvan de gemeente de mogelijkheid heeft om bepaalde reclame-uitingen te weren, bijvoorbeeld via (wijzigingen in) het lokale reclamebeleid, of dat op basis van wederzijdse instemming bepaalde reclame-uitingen kunnen worden geweerd
• Bij verlenging van de huidige exploitatieovereenkomst-

Als de huidige exploitatieovereenkomst kan worden verlengd, kan er mogelijke ruimte zijn voor nadere afspraken over te weren reclame-uitingen)

• Aanbesteding nieuwe exploitatieovereenkomst

Bij een aanbesteding van een nieuwe exploitatieovereenkomst kan de gemeente vereisten opnemen, zoals dat bepaalde reclame-uitingen moeten worden geweerd.

2. Publiekrechtelijk

In een Plaatselijke Verordening, zoals de Algemene Plaatselijke Verordening (APV), staat de gemeentelijke regelgeving onder meer op het gebied van openbare orde en veiligheid. De APV is geldig voor iedereen binnen de gemeente. Er staan ook vaak regels in over reclame-uitingen in de openbare ruimte.

Gemeenten kunnen ongewenste reclames weren op basis van een Plaatselijke Verordening zoals de APV. De eerste vraag is of de huidige Plaatselijke Verordeningen aanknopingspunten bieden voor een reclamebeperking. Zo is het mogelijk dat een Plaatselijke Verordening al inhoudelijke eisen stelt aan reclames (bijv. “schadelijke reclames zijn verboden”). In dat geval is het aan de gemeente om te onderzoeken of die norm kan worden gebruikt als basis voor de gewenste reclamebeperking. Goed gemotiveerd reclamebeleid is daarbij belangrijk.

<in kader> De privaatrechtelijke route kan sneller zijn dan de publiekrechtelijke route, maar dat is afhankelijk van de huidige afspraken en tot wanneer de huidige contracten lopen. Een voordeel van de publiekrechtelijke route is dat het weren van reclame breder wordt toegepast. De APV is immers ook van toepassing op reclame die niet onder een exploitatieovereenkomst valt, maar in principe op alle reclames die in de openbare ruimte te zien zijn.

3. Overig

Tot slot is er nog een aantal manieren om ongewenste reclame te reguleren.

1. Er zijn ook alternatieve vormen van regulering mogelijk. Een voorbeeld hiervan zijn de verschillende reclamecodes waarop wordt toegezien door de Reclame Code Commissie, die niet-bindende oordelen geeft over de vraag of individuele reclame-uitingen in lijn zijn met de reclamecodes.
2. Een andere optie kan een convenant zijn tussen de gemeenten en de exploitanten, waarin partijen afspraken maken over reclame-uitingen. Een voorbeeld hiervan is de gemeente Amsterdam dat een niet-bindend convenant heeft afgesloten met de exploitant van de reclameruimtes in metrostations om geen fossiele producten te tonen.

• Op welke plekken kunnen gemeenten reclame weren?

Wanneer gemeenten reclame weren via de Algemene Plaatselijke Verordening (APV), kunnen zij regels stellen die betrekking hebben op alle reclame-uitingen in de openbare ruimte. Dit betekent dat ook bijvoorbeeld een reclamebord van een slager, dat op gemeentelijke grond staat (zoals een stoep), onder deze regels kan vallen.

Als gemeenten gebruikmaken van de privaatrechtelijke route, richten zij zich op situaties waarin reclame-uitingen plaatsvinden op grond die eigendom is van de gemeente en waarvoor een exploitatieovereenkomst geldt

4. Goede voorbeelden

• In Nederland

Haarlem
De gemeenteraad in Haarlem heeft in de zomer van 2024 nieuw beleid vastgesteld, waarin een verbod op fossiele reclames, reclames voor vliegreizen en reclame voor vlees en vis is geregeld. Dit gaat over reclame-uitingen waar de gemeente zelf verantwoordelijk voor is. Dat zijn reclames in de openbare ruimte, zoals op reclamezuilen, muppies en bushokjes. De gemeente Haarlem neemt dit nieuwe beleid op in nieuwe concessieovereenkomsten. Per 1-1-2026 zal dit in alle reclameconcessies zijn verwerkt.

Den Haag
De Haagse gemeenteraad heeft in september 2024 besloten om fossiele reclame die zichtbaar is vanaf een voor het publiek toegankelijke plaats, per 1 januari 2025 te verbieden via de APV, tenzij het gaat om:

1. Bedrijfsnamen, bedrijfslogo’s en reclames aan of in de directe nabijheid van het pand waar de activiteiten plaatsvinden waar de reclame betrekking op heeft;
2. Wegwijzers op bedrijventerreinen.

Onder fossiele reclame wordt verstaan: reclame over de producten en diensten fossiele brandstoffen, vliegvakanties, vliegtickets, grijze stroomcontracten, gascontracten, cruisereizen of auto’s met een fossiele of hybride brandstofmotor.

Goed voorbeeld:

Hoe Den Haag als eerste stad ter wereld fossiele reclame verbiedt | Change Inc.

Tilburg

De gemeente Tilburg wil stapsgewijs fossiele reclame en vlees- en visreclame verbieden in nieuw op te stellen reclamebeleid. Bij dit nieuwe beleid wordt ook onderzocht welke andere maatschappelijke ontwikkelingen raken aan buitenreclame (bijvoorbeeld gezonde voeding). Gemeente Tilburg onderzoekt de verschillende opties in samenwerking met reclame-exploitanten en andere stakeholders zoals de GGD. Daarbij wordt ook bekeken of reclameverboden privaatrechtelijk via contracten worden opgenomen of dat dit publiekrechtelijk via de APV wordt gedaan. Uiteindelijk maakt de gemeenteraad een keuze over het al dan niet verbieden van bepaalde reclames. Dit wordt gedaan op basis van een startnotitie.

• In het Buitenland

Londen

In Londen is reclame voor fastfood verboden in het openbaar vervoer. Deze maatregel is genomen om obesitas bij kinderen aan te pakken. Voedsel- en drankmerken, restaurants, afhaalrestaurants en bezorgdiensten kunnen alleen advertenties plaatsen van gezondere producten.
Meer informatie: Verbod op TfL-advertenties voor junkfood zal obesitas bij kinderen aanpakken | Stadhuis van Londen

Grenoble

In 2014 haalde Grenoble honderden advertentieborden weg en liet die vervangen door bomen. Deze actie werd geïnitieerd door burgemeester Éric Piolle, die reclame ziet als bedreiging voor de openbare ruimte. In deze Tegenlicht-aflevering  is het voorbeeld van Grenoble ook te zien. In de NRC van 25 september 2024 pleitten rechtsfilosoof Bart Jansen en hoogleraar ondernemingsrecht Tineke Lambooy ervoor dat heel Nederland het voorbeeld van Grenoble volgt, en alle reclames gaat verbannen uit de openbare ruimte.