Mijn Leefomgeving

Steeds meer mensen zoeken naar en bouwen aan alternatieve woonvormen. Uit onderzoek (Wassenberg et al., 2021) blijkt dat andere woonoplossingen nodig zijn aanvullend op de gebruikelijke werkwijzen en denkpatronen van de huidige woningmarkt. Dit is nodig om het hoge woningtekort te verminderen in Nederland. Alternatieve woonvormen zijn bijvoorbeeld een woongroep voor ouderen, community van Tiny Houses of een ecodorp.

Vormen van alternatieve woonvormen worden ook collectieve woonvormen genoemd. Deze wooncollectieven, in stad of landelijk gebied, zijn groepen van bewoners bij elkaar die bepaalde voorzieningen delen. Dit kan variëren van een gemeenschappelijke tuin tot een gezamenlijk huishouden. De behoefte om samen een woonproject te beginnen komt vaak door een behoefte om deel uit te maken van een gemeenschap of community. Ook een gevoel om het zelf te doen, zelfvoorzienend te zijn en de wens om duurzaam te leven spelen een rol.

Het starten en realiseren van een collectief wooninitiatief is echter niet eenvoudig. Uit onderzoek (Het PON, 2018) blijkt dat in de praktijk initiatieven vaak moeizaam van de grond komen. Het verwerven van een locatieblijkt een groot probleem. Dit probleem heeft enerzijds te maken met de schaarste van woningbouwmogelijkheden in het buitengebied, maar ook anderzijds met de ‘concurrentie’ met projectontwikkelaars. Verder wordt er ook belemmeringen benoemd met beperkende regelgeving, lastig om initiatief te financieren en rol en houding van de overheid.

Wil je ook iets doen?

• Samen een woonproject bouwen is een intensief proces. Er komt een grote hoeveelheid informatie en werk op de initiatiefnemers af. Je moet zelf en samen veel keuzes maken op diverse vlakken en je actief verdiepen in bureaucratie, juridische, financiële en bouwkundige regels en voorschriften. Er is een bestuur en een aantal kartrekkers nodig. Bij de start van je project is het daarom van belang dat alle deelnemers een goed beeld hebben van de onderlinge verwachtingen, en dat deelnemers een goed beeld hebben van de onderlinge verwachtingen, en dat deelnemers het eens zijn over tijdshorizon, prijsklasse(n) waarin ontwikkeld gaat worden. Kortom, bouw eerst aan een hechte groep mensen die elkaar vertrouwen.
• Cruciaal voor het realiseren van je wooninitiatief is medewerking van je gemeente. Zoek dus contact met ambtenaren en bestuurders én laat je project aansluiten op de woningbouwopgaven en maatschappelijke doelstellingen waar de gemeente voor staat.
• De huidige regelgeving biedt mogelijkheden om uitzonderingen toe te staan. Zo kan de gemeente experimenteergebieden aanwijzen of een pilotstatus aan een project toekennen.
• Waar mogelijk moeten gemeenten medewerking verlenen aan initiatieven van bewoners. Dit is niet per definitie het plan met de hoogste opbrengst, maar een plan dat bijdraagt aan de wensen en behoeften van bewoners.

Veel praktische informatie over het gezamenlijk opzetten van een duurzaam woonproject vind je bij het servicepunt Anders Wonen Anders Leven.

Wat is Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO)?

Samen met anderen een nieuwbouwproject realiseren waarbij je samen de opdrachtgever bent heet Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO).

In een onderzoek van Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RvO) worden twee primaire redenen benoemd waarom mensen een CPO realiseren: woonkwaliteit en betaalbaarheid. Je kan je specifieke woonwensen vormgeven en woningen worden bereikbaar door de betaalbaarheid van de huur of koopwoningen binnen het project.

Een CPO-project zorgt voor hoge sociale cohesie omdat je al vanaf de eerste dag gezamenlijk je woonwijk gaat realiseren. Echter vraagt het proces van planvorming en bouwen voor een goede taakverdeling onder de bewoners en betrokkenen. Verder is het van belang dat er een goed beeld is van de onderlinge verwachtingen bij het project. Bijna bij elk CPO-project is goede begeleiding nodig of externe deskundigheid. Het CPO-collectief onderhandelt met de gemeente over de prijs, grootte en locatie van de grond waarop gebouwd gaat worden. Het resultaat wordt vastgesteld in een grondreserveringsovereenkomst.

Wil je meer informatie over het oprichten van een CPO? Check deze links:

• Bouwen in Eigen Beheer (BIEB) is een adviesbureau dat al meer dan 120 CPO-projecten heeft helpen te realiseren.
• Het stappenplan CPO van Zelfbouw in Nederland
• Het stappenplan CPO van Eigen Huis
• Bekijk of je eigen gemeente meer informatie heeft over een CPO oprichten of aansluiten in je eigen leefomgevin

Wat is een Tiny House?

Een Tiny House is een kleine volwaardige vrijstaande woning van maximaal 50m2 vloeroppervlak en heeft een zo klein mogelijke ecologische voetafdruk. Tiny House bewoners vind je in allerlei leeftijdscategorieën en het is een aantrekkelijke woonvorm voor alleenwonenden, maar ook stellen en gezinnen. Uit onderzoek (Djajadiningrat, 2023) blijkt dat het ook een aantrekkelijke woonvorm is voor jongvolwassenen (24%) die problemen hebben met de krapte van de huidige woningmarkt.

Voor groot belang bij het realiseren van een Tiny House wijk is medewerking nodig van de gemeente. Om het de gemeente makkelijker te maken om de nodige vergunningen te verlenen, moeten de Tiny Houses voldoen aan het bouwbesluit. Daarnaast helpt het vormen van een community met andere (aspirant) Tiny House bewoners. Het werken in een community verkleint de werkdruk van het regelwerk en daarbij heeft ieder persoon een eigen netwerk die eventueel bij kan dragen bij het overtuigen van de gemeente om een Tiny House wijk mogelijk te maken. Er worden bijeenkomsten georganiseerd waar Tiny House initiatiefgroepen samenkomen om kennis en ervaring uit te wisselen.

(Jonker, 2018)

• Op de website van de stichting Tiny House Nederland staat veel informatie over alles wat er in Nederland gebeurt op het gebied van Tiny Houses. De stichting is tegenwoordig een ‘slapende stichting’ waarbij ze niet meer de website actualiseren.
• Tiny House Store is niet alleen een winkel voor Tiny Houses, maar hebben ook informatie, inspiratie en regelen open dagen.
• Hier vind je een ruim aanbod aan Tiny House kavels, bouwbedrijven en producten voor zelfbouwers.
• Hier vind je cursussen voor als je in een Tiny House wilt wonen, hoe je en Tiny House wooncoöperatie opricht en je vindt er het Register voor (aspirant) Tiny House bewoners voor als je een plek zoekt voor je Tiny House.

Wat is een wooncoöperatie?

Een wooncoöperatie is een vereniging met leden die gezamenlijk de manier van woningbeheer bepaalt. Dit zorgt ervoor dat huurders en kopers zelf hun huisvesting organiseren en ook gezamenlijk eigenaar zijn van de woningen. Verder ligt het dagelijks bestuur van de coöperatie bij de bewoners en huren de bewoners van de wooncoöperatie.

Het Rijk wil graag dat er meer wooncoöperaties worden opgericht in Nederland. Daarom heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, samen met Platform31, het Actieprogramma Wooncoöperatiesopgezet. Dit actieprogramma moet ervoor zorgen dat er meer wooncoöperaties worden gestimuleerd bij huurders, gemeenten en corporaties.

• Op de website van Platform31 is veel informatie te vinden over onder andere het oprichten van een wooncoöperatie. Zie bijvoorbeeld de handreiking Hoe richt je een wooncoöperatie op?.
• Het kennisnetwerk Cooplink deelt veel kennis van en over wooncoöperaties. Het laat voorbeeldinitiatieven zien en brengt je op de hoogte van trends en het laatste nieuws. Cooplink is dé plek waar je mede-wooncoöperaties kunt ontmoeten en ervaringen kunt uitwisselen.

Waar kan je wonen als je oud wordt?

Door de vergrijzing is huisvesting voor ouderen de komende jaren één van de grote opgaven voor Nederlandse gemeentes. Er is een gat ontstaan in de huisvestingsvraag voor ouderen die niet langer thuis willen of kunnen wonen, maar ook niet in aanmerking komen voor opname in verpleeghuis. De combinatie van wonen, zorg en welzijn in woongroepen wordt daarmee steeds belangrijker.

Een voorbeeld is de generatiewonen-coöperatie. Het is een woongroep waarin mensen van alle leeftijden samenleven en werken én zorgen voor elkaar. Jonge ouders kunnen dan bijvoorbeeld 60-plussers als opvang voor de kinderen hebben, en als tegenprestatie twee keer per week komen stofzuigen of voor een medebewoner wat klusjes doen.

Welke mogelijkheden biedt de nieuwe Omgevingswet?

De nieuwe Omgevingswet biedt interessante aanknopingspunten om wooninitiatieven van bewoners mogelijk te maken.

Voor de nieuwe wet weegt de inbreng van een bewonersinitiatief bij de ontwikkeling van een gebied even zwaar als die bijvoorbeeld van een projectontwikkelaar. Samenwerking in een gebiedscoöperatie kan de leden bovendien een voordeel boven commerciële partijen bieden, omdat zij zich mede-eigenaar voelen van het gebied.

Gemeenten moeten volgens de wet samen met alle betrokkenen in het gebied een duidelijke omgevingsvisie opstellen, zowel voor het buitengebied als het binnenstedelijk gebied. Daarmee worden kansen en ruimte geschapen voor nieuwe woonvormen en activiteiten, en kunnen nieuwe invullingen worden gezocht voor vrijkomende boerderijen en ander vastgoed.

Daarnaast zal de gemeente in het nieuwe Omgevingsplan algemene eisen voor een gebied formuleren, zoals het stimuleren van economische vitaliteit en het realiseren van een gezonde leefomgeving. Slim jouw woonproject aan te laten sluiten bij deze eisen.