Steeds meer mensen zoeken naar en bouwen aan alternatieve woonvormen, zoals een duurzaam huis, een woongroep voor ouderen, een community van Tiny Houses of een ecodorp. De behoefte om samen een woonproject te beginnen komt vaak door een behoefte om deel uit te maken van een gemeenschap of community. Ook een gevoel om het zelf te doen, zelfvoorzienend te zijn en de wens om duurzaam te leven spelen een rol. Inspiratie voor alternatieve woonvormen kan je vinden op de website van Nudge.
Het starten en het realiseren van een collectief wooninitiatief is niet eenvoudig. Uit onderzoek van Het Pon blijkt dat in de praktijk initiatieven vaak moeizaam van de grond komen.
- Het verwerven van een locatie blijkt een groot probleem.
“Dit heeft enerzijds te maken met de beperkingen van woningbouwmogelijkheden in het buitengebied, maar ook (in zowel binnenstedelijk- als buitengebied) vanwege de ‘concurrentie’ met projectontwikkelaars.”
- Een andere belemmering is de onbekendheid bij ambtenaren met de mogelijkheden binnen de huidige regelgeving en onervarenheid met het werken met initiatieven van bewoners.
Wil je ook iets doen?
- Samen een woonproject bouwen is een intensief proces. Er komt een grote hoeveelheid informatie en werk op de initiatiefnemers af. Je moet zelf en samen veel keuzes maken op diverse vlakken en je actief verdiepen in bureaucratie, juridische, financiële en bouwkundige regels en voorschriften. Er is een bestuur en een aantal kartrekkers nodig. Bij de start van je project is het daarom van belang dat alle deelnemers een goed beeld hebben van de onderlinge verwachtingen, en dat deelnemers het eens zijn over tijdshorizon, prijsklasse(n) waarin ontwikkeld gaat worden. Kortom, bouw eerst aan een hechte groep mensen die elkaar vertrouwen.
- Cruciaal voor het realiseren van je wooninitiatief is medewerking van je gemeente. Zoek dus contact met ambtenaren en bestuurders én laat je project aansluiten op de woningbouwopgaven en maatschappelijke doelstellingen waar de gemeente voor staat.
- De huidige regelgeving biedt mogelijkheden om uitzonderingen toe te staan. Zo kan de gemeente experimenteergebieden aanwijzen of een pilotstatus aan een project toekennen.
- Waar mogelijk moeten gemeenten medewerking verlenen aan initiatieven van bewoners. Dit is niet per definitie het plan met de hoogste opbrengst, maar een plan dat bijdraagt aan de wensen en behoeften van bewoners.
Agentschap NL, 2012. Collectief Particulier Opdrachtgeverschap
Luijten & Tuinder, Het Pon, 2018. Ruim baan voor niet-traditionele woonvormen
Veel praktische informatie over het gezamenlijk opzetten van een duurzaam woonproject vind je bij het Servicepunt Anders Wonen Anders Leven.
Welke mogelijkheden biedt de nieuwe Omgevingswet?
De nieuwe Omgevingswet biedt interessante aanknopingspunten om wooninitiatieven van bewoners mogelijk te maken.
Voor de nieuwe wet weegt de inbreng van een bewonersinitiatief bij de ontwikkeling van een gebied even zwaar als die bijvoorbeeld van een projectontwikkelaar. Samenwerking in een gebiedscoöperatie kan de leden bovendien een voordeel boven commerciële partijen bieden, omdat zij zich mede-eigenaar voelen van het gebied.
Gemeenten moeten volgens de wet samen met alle betrokkenen in het gebied een duidelijke gebiedsvisie opstellen, zowel voor het buitengebied als het binnenstedelijk gebied. Daarmee worden kansen en ruimte geschapen voor nieuwe woonvormen en activiteiten, en kunnen nieuwe invullingen worden gezocht voor vrijkomende boerderijen en ander vastgoed.
Daarnaast zal de gemeente in het nieuwe Omgevingsplan algemene eisen voor een gebied formuleren, zoals het stimuleren van economische vitaliteit en het realiseren van een gezonde leefomgeving. Slim om jouw woonproject aan te laten sluiten bij deze eisen.
Wat is een Tiny House?
Een Tiny House is een kleine volwaardige vrijstaande woning van maximaal 50 m2 vloeroppervlak en heeft een zo klein mogelijke ecologische voetafdruk. Ze staan op een (tijdelijke) fundering, maar ook op wielen. Tiny House bewoners vind je in allerlei leeftijdscategorieën. Het is een aantrekkelijke woonvorm voor alleenwonenden, maar ook stellen en gezinnen. Tiny House bewoners wonen graag omringd door natuur. Daarnaast spelen betaalbaar wonen en leven in een gemeenschap waar je meer met elkaar deelt en naar elkaar omkijkt een grote rol. De Tiny House beweging gaat dan ook meer om de lifestyle dan om het huisje.
Van groot belang bij het realiseren van een Tiny House wijk is medewerking van de gemeente. Om het de gemeente makkelijker te maken om de nodige vergunningen te verlenen, moeten de Tiny Houses voldoen aan het bouwbesluit. Daarnaast helpt het vormen van een community met andere (aspirant) Tiny House bewoners. Het werken in een community verkleint de werkdruk van het regelwerk en daarbij heeft ieder persoon een eigen netwerk die eventueel bij kan dragen bij het overtuigen van de gemeente om een Tiny House wijk mogelijk te maken. Er worden bijeenkomsten georganiseerd waar Tiny House initiatiefgroepen samenkomen om kennis en ervaring uit te wisselen.
Braumuller, Hogeschool Inholland, 2018a en 20118b.
- Op de website van Stichting Tiny House Nederland vind je informatie over alles wat er in Nederland gebeurt op het gebied van Tiny Houses, en ook hoe je zelf in Nederland tiny kunt gaan wonen of bouwen.
- Hier vind je een ruim aanbod aan Tiny House bouwbedrijven, kavels voor Tiny Houses en producten voor zelfbouwers.
- Hier vind je cursussen voor als je in een Tiny House wilt wonen, hoe je een Tiny House wooncoöperatie opricht en je vindt er het Register voor (aspirant) Tiny House bewoners voor als je een plek zoekt voor je Tiny House.
Wat is Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (COP)?
Wie samen met anderen een eigen woning wil bouwen heeft ruimte nodig om te bouwen. Daarvoor kan een groep van mensen (een collectief) bij de gemeente aankloppen voor een kavel, en daarna in collectief particulier opdrachtgeverschap (CPO) werken. De groep is dan samen opdrachtgever voor een nieuwbouwproject.
Een CPO kan zonder projectontwikkelaar werken. Dat kan kosten besparen en het geeft meer keuzevrijheid in het ontwerp van de huizen en de tuinen. Het collectief moet het werk van de projectontwikkelaar dan wel zelf doen. Afhankelijk van de grootte van het project kan gekozen worden voor een betaalde CPO-begeleider. Het CPO-collectief onderhandelt met de gemeente over de prijs, grootte en locatie van de grond waarop gebouwd gaat worden. Het resultaat wordt vastgelegd in een grondreserveringsovereenkomst.
Een CPO-collectief werkt goed als het een actief bestuur heeft dat zorgt voor betrokkenheid van de andere leden binnen de vereniging en daarmee voor binding en vertrouwen. De leden moeten tijd vrij maken om in het proces deel te nemen en om kunnen gaan met onzekerheid, omdat in het proces keuzes worden gemaakt en niet alles van tevoren vastligt. Met name voor later ingestroomde leden is het van belang om goed te communiceren, omdat gemaakte keuzes niet meer veranderd worden.
Janzen, 2015., Radboud Universiteit Nijmegen.
Meer informatie over het oprichten van een CPO is te vinden via:
- Bouwen in Eigen Beheer (BIEB) is een adviesbureau dat al meer dan 100 CPO projecten heeft helpen te realiseren. CPO-in-2-min
- Factsheet CPO van het Expertteam Eigenbouw van RVO
- Het stappenplan CPO (van Zelfbouwinnederland.nl)
- Het stappenplan Collectief een huis bouwen van (EigenHuis.nl).
Wat is een wooncoöperatie?
In een wooncoöperatie organiseren huurders en kopers zelf hun huisvesting en zijn ze gezamenlijk eigenaar van de woningen. Het dagelijks bestuur van de coöperatie ligt bij de bewoners. En de bewoners huren van de wooncoöperatie.
- De handreiking Hoe richt je een Wooncoöperatie op? van Platform31 helpt je met de stappen om een wooncoöperatie op te zetten.
- Cooplink deelt kennis van en over wooncoöperaties. Het laat voorbeeldinitiatieven zien en brengt je op de hoogte van trends en het laatste nieuws. Cooplink is dé plek waar je mede-wooncoöperaties kunt ontmoeten en ervaringen kunt uitwisselen.
Er bestaan al wooncoöperaties in onder meer Den Haag, Zwolle en het Friese Wûns. Ook in Amsterdam gaan steeds meer wooncoöperaties aan de slag, ook op IJburg. Lees hier over wooncoöperatie De Warren.
Waar kan je wonen als je oud wordt?
Door de vergrijzing is huisvesting voor ouderen de komende jaren één van de grote opgaven voor Nederlandse gemeentes. Er is een gat ontstaan in de huisvestingsvraag voor ouderen die niet langer thuis willen of kunnen wonen, maar ook niet in aanmerking komen voor opname in een verpleeghuis. De combinatie van wonen, zorg en welzijn in woongroepen wordt daarmee steeds belangrijker.
Een voorbeeld is de generatiewonen-coöperatie. Het is een woongroep waarin mensen van alle leeftijden samen leven en werken met én zorgen voor elkaar. Jonge ouders kunnen dan bijvoorbeeld een 55-plusser als opvang voor de kinderen hebben, en als tegenprestatie twee keer per week komen stofzuigen of voor een medebewoner wat klusjes doen. Lees hier meer daarover.
