Groen in je nabije omgeving is erg belangrijk. Landelijk is er ook veel aandacht voor het belang van groen, natuur en biodiversiteit in je leefomgeving. Het staat bijvoorbeeld vermeld in de Nationale Omgevingsvisie. Wil je zelf ook aan de slag met je groene vingers en wil je meer groen in je buurt of wil je bomen in je straat beschermen? Hierover is veel goede en bruikbare informatie te vinden. Kijk daarvoor op de websites van IVN, Steenbreek, de Bomenstichting of Groen aan de buurt.
Wat is de waarde van groen en natuur in je buurt?
Er is de laatste jaren veel onderzoek gedaan naar de voordelen van groen en natuur in buurten en wijken. Er wordt dan vaak gesproken van zogenaamde ecosysteemdiensten. Groen en natuur leveren allerlei diensten aan de mens. Deze diensten zijn bijvoorbeeld productiediensten, zoals de productie van voedsel en drinkwater. Een groene leefomgeving heeft een bewezen positieven invloed op onze gezondheid, bomen zuiveren de lucht en meer groen in de buurt zorgt voor meer biodiversiteit. Verder verkoelt groen de omgeving in de zomer en vermindert de kans op wateroverlast (Wageningen Universiteit, 2018).
In economische afwegingen of besluitvorming rond bijvoorbeeld de inrichting van de omgeving telt het belang van ecosysteemdiensten niet altijd volwaardig mee. Uit onderzoek (Aalbers et al., 2018) blijkt dat de waarde van de bouw van een bedrijventerrein of de uitbreiding van een snelweg vaak ‘wint’ van de waarde die we kunnen toedelen aan groen en natuur. Dat komt vooral omdat er vaak geen prijskaartje gehangen wordt aan groen.
In het rapport ‘Groen Loont’ van de Groene Stad hebben onderzoekers de economische waarde van groen in de leefomgeving uitvoerig beschreven en in cijfers uitgedrukt. Enkele conclusies uit het rapport:
- In wijken met veel groen komt bij kinderen 15% minder overgewicht voor
- Bewoners uit een groene buurt brengen minder vaak een bezoek aan de huisarts.
- Alle bomen in steden en dorpen vangen samen 1,4 miljoen kilogram fijn stof af.
- Bomen en vegetaties koelen de lucht door het leveren van schaduw en door verdamping van water via de bladeren. Steden krijgen steeds vaker te maken met hittestress door klimaatverandering.
Wil je ook iets doen met groen in je leefomgeving?
- Je kan beginnen met je eigen leefomgeving te vergroenen. Denk hieraan planten op je balkon, minder tegels in je tuin, een groen dak en beplanting in je straat. Dit kan je ook samen met je buurtgenoten doen!
- Het opzetten van groene projecten in de buurt is populair. Uit onderzoek (Vullings et al., 2018) blijkt dat groene buurtinitiatieven sterker staan en langer blijven bestaan als veel buurtgenoten er zich mee verbonden voelen. Goed draagvlak bij andere bewoners is daarom van belang. Dus als je een initiatief start: sluit niemand uit en informeer je buren goed.
- Betrek en informeer je gemeente! De grond waar jij je groeninitiatief start is vaak in eigendom of beheer van de gemeente. Daarnaast kan de gemeente je helpen met subsidie regelen en ontvangen voor hulp bij het groene project. Bekijk op nl om te zien welke subsidies je kunt aanvragen bij jouw gemeente om je tuin te verduurzamen.
- Het opzetten van groene projecten in de buurt is populair. Ermee beginnen is echter nog best lastig. Er zijn verschillende praktische handleidingen gemaakt die je verder kunnen helpen:
- Hoe start ik een groen buurtinitiatief? Van IVN
- Een geslaagde buurttuin in zes stappen van het Natuur & Milieuteam Zuid in Amsterdam
Hoe kan je het groen in je buurt verbeteren?
Bomen
Bomen zijn onmisbaar als het gaat om de verkoeling van de stad, de opname van CO2 en een fijne en mooie leefomgeving, blijkt ook uit onderzoek (Natuur & Milieu, 2023). Bomen geven verder ook zuurstof en schaduw. Ben jij ook betrokken bij het behoud of onderhoud van bomen in jouw buurt?
De Bomenstichting kan je ondersteuning en advies geven over onderhoud van (monumentale) bomen, dreigende (onnodige) kap, en ziekte van bomen. Voor het onderhoud van deze bomen is het mogelijk om subsidie te ontvangen. De Bomenstichting kent 190 contactpersonen, verspreid over het hele land en verwijst voor professioneel advies naar boomspecialisten. Ook regionale en lokale bomenorganisaties met deskundigheid en kennis van je directe leefomgeving zetten zich in voor het behoud van (monumentale) bomen en een groene leefomgeving.
Groene gevels en daken
Onderzoek (Hop & Hiemstra, 2013; Hendriks et al., 2016) heeft aangetoond dat groene daken en gevels nuttig zijn voor gebouwen en voor wijken in het algemeen. Dit is niet het gevolg van een aanwijsbare ecosysteemdienst, maar van het feit dat ze veel diensten tegelijk leveren. De belangrijkste diensten zijn: het vasthouden van regenwater, het verlagen van de hittestress en (in beperkte mate) de energiebesparing door de isolatiewaarde van groene gevels en daken. Ook besparen ze de eigenaren geld doordat ze de levensduur van het dak verdubbelen.
Veel gemeenten in Nederland moedigen de aanleg van groene gevels en daken aan. Er is veel mogelijk binnen je gemeente, de details verschillen alleen soms per gemeente. Informeer bij je gemeente welke subsidiemogelijkheden er zijn!
Zelfbeheer van openbaar groen
Veel gemeentes bieden bewoners de mogelijkheid om zelf het openbare groen in de buurt te onderhouden. Bij dit zelfbeheer blijft de grond in eigendom van de gemeente en doen de bewoners het werk vaak vrijwillig. Groenonderhoud door bewoners op kleine schaal levert vaak namelijk geen financiële winst op voor beheerkosten.
Waar wel financiële winst wordt gehaald, is de duurzame wijk Lanxmeer in Culemborg. Het onderhoudsgeld dat door de gemeente bespaard wordt door het zelfbeheer komt ten goede aan de openbare ruimte van de wijk en wordt besteed aan het stimuleren van de betrokkenheid van de bewoners bij het groen in de wijk (Kruit & Veer, 2011).
Buurtmoestuin
Wil je een stapje verder met groen in de buurt? Dan is een buurtmoestuin misschien een idee. Het realiseren van een buurtmoestuin vergt wel organisatie en een goede planning. Je moet samen met buurtgenoten besluiten nemen over de inrichting van de buurtmoestuin, de verdeling van de oogst en hoe je konijnen en andere dieren uit de tuin weert.
Een buurtmoestuin kan je op verschillende plekken in een woonwijk ontwikkelen: op een dak, op stukjes openbaar groen van de gemeente of op braakliggende bouwgrond. Buurtbewoners telen daar groenten, fruit of bloemen. Uit onderzoek (Hassink, 2020) blijkt dat moestuineren vooral wordt gewaardeerd als sociale activiteit, als manier om te leren hoe je groente verbouwd en als aanpak om de buurt leuker te maken.
Er zijn verschillende praktische handleidingen gemaakt die je verder kunnen helpen:
- De handleiding Buurtmoestuin Zo Gedaan van Wageningen Universiteit legt uit wat er nodig is om te starten met een buurtmoestuin.
- IVN geeft een stappenplan voor het ontwerp, aanleg en onderhoud van een moestuin.
Voedselbos
Wil je landbouw met natuur combineren in je nabije leefomgeving? Een voedselbos kan dit combineren door een duurzame voedselproductie. Een voedselbos is een door mensen ontworpen en gecreëerde ecosysteem naar het voorbeeld van een natuurlijk bos. Bij een voedselbos zorgen planten, bomen en struiken deels voor voedsel zoals vruchten, zaden, bladeren en stengels. Een voedselbos is volledig zelfvoorzienend en klimaatbestendig. Uit onderzoek (Doomen et al., 2019) blijkt dat op langere termijn een voedselbos potentie heeft om een succesvolle businesscase te zijn. Dit is bijvoorbeeld door een hoge rentabiliteit vergeleken met een conventioneel landbouwproductiesysteem.
- Stichting Voedselbosbouw heeft verschillende nuttige informatie over voedselbos. Hier staan verschillende voorbeelden, video’s en onderzoeken over een voedselbos.
- In dit artikel staan bruikbare tips voor het aanleggen van een voedselbos.
- Een voedselbos wordt ontworpen volgens de principes van de permacultuur (Mollison & Holmgren, (1978)
Welke organisaties ondersteunen groene buurtinitiatieven?
Kijk op je de site van je gemeente. Veel gemeentes ondersteunen buurtinitiatieven die zich bezighouden met groen. Verder zijn er veel andere organisaties die groene buurtinitiatieven ondersteunen:
- Groen Dichterbij van IVN ondersteunt bewoners die samen aan de slag gaan met aanleg en beheer van groenvoorzieningen in hun directe leefomgeving. Het biedt een platform voor iedereen die met groen aan de slag wil. Bekijk ook hun kennisbank!
- Stichting Steenbreek richt zich op concrete groene acties in straten en wijken. Met partners zoals Huisje Boompje Beter helpt Steenbreek tuinen aan te passen aan klimaatverandering.
- Voor je Buurt begeleidt initiatieven bij het opzetten van een campagne om mensen, hulp en financiën te vinden. Verder werkt Voor je Buurt samen met overheden, fondsen en bedrijven om gezamenlijk te werken aan groene en sociale buurten.
- Samen voor de Buurt brengt maatschappelijke lokale initiatieven samen met Zelfstandig Adviseurs. Als initiatiefnemer voer je campagne om geld, hulp en materialen te verzamelen. De taak van een Zelfstandig Adviseur is om hierbij te helpen in je buurt.
- Het Groene Kennisnet van Wageningen Universiteit is de grootste Nederlandstalige verzameling van actuele en betrouwbare kennisbronnen over voedsel en groen.
- Bij Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en LandschappenNL kan je hulp zoeken bij het beschermen en behouden van kleine en grotere natuurgebieden in Nederland.
Welke mogelijkheden biedt de Omgevingswet?
Groen, natuur en landschap maakt allemaal onderdeel uit van de fysieke leefomgeving in de Omgevingswet. Er zijn verschillende mogelijkheden om natuur en groen toe te voegen en/of beschermen in je leefomgeving.
In de Omgevingsvisie van het Rijk, provincies en gemeentes moet er een toekomstvisie besproken worden hoe de fysieke leefomgeving eruit komt te zien. Dit gaat dus ook over de natuur en groen in de omgeving. Bij deze strategische instrumenten wordt er ook verwacht dat burgers participeren. Bekijk bij jouw provincie en gemeente hoe je een groene bijdrage kan leveren. Gemeenten moeten bijvoorbeeld op 1 januari 2027 hun omgevingsvisie vastgesteld hebben, tot die tijd zijn er nog mogelijkheden voor participatie van burgers of een groen initiatief.
Het omgevingsplan bevat regels voor activiteiten en bouw in de fysieke leefomgeving, ook voor natuur en groen. Gemeenten hebben één omgevingsplan en kunnen bij nieuwe ontwikkelingen rekening houden met aspecten zoals biodiversiteit en landschap. Burgerparticipatie is een groot onderdeel van de Omgevingswet. Als iemand een vergunning aanvraagt voor bijvoorbeeld het kappen van een boom met een omgevingsvergunning, is dit openbaar bekend en kan je zienswijze indienen en hier je mening over geven.
Wil je input leveren over besluiten van Natura 2000-gebieden en nationale natuurgebieden? Met de Omgevingswet is dat mogelijk. Het indienen van zienswijzen op ontwerpbesluiten voor deze natuurgebieden is openbaar voor iedereen (artikel 16.23 Omgevingswet). Dit betekent dat als er bij deze natuurgebieden iets gaat veranderen in de omgeving, heb jij de mogelijkheid om hier je mening over te geven. Wees hiermee op tijd en zoek uit wanneer je als burger of groen initiatief je mening mag geven.
