Uit onderzoek (van Polen, 2021) blijkt dat de verwachting is dat de energieprijzen de komende jaren hoog zal blijven. Hierdoor is het zinvol om te investeren in energiebesparing, zoals duurzame energieprojecten. Er zijn meerdere manieren om te verduurzamen en gezamenlijk met je wijk, buurt of straat te besparen op energie. Dit kan je doen door bijvoorbeeld samen energie op te wekken. Wil je tips over hoe je samen de wijk kan verduurzamen? Bekijk hier voor tips van het Milieucentraal.
Veel van deze samenwerkingen tussen bewoners wordt genomen in een samenwerkingsverband tussen bewoners, vaak in de vorm van een energiecoöperatie. Uit een artikel (TNO, 2023) wordt de rol van energiecoöperaties onmisbaar genoemd in de energietransitie. Dit komt omdat ze meehelpen in het halen van de klimaatdoelstellingen en helpen de lusten en lasten beter te verdelen binnen het energiesysteem. In 86% van de gemeenten in Nederland is er een energiecoöperatie actief. In 2023 telde Nederland in totaal ongeveer 700 energiecoöperaties met in totaal meer dan 120.000 leden. Bekijk meer cijfers over wat deze coöperaties en de mensen erachter voor elkaar krijgen in de Lokale Energie Monitor 2022.
Wat is een energiecoöperatie?
Een energiecoöperatie is een groep bewoners of ondernemers die samen aan de slag gaan om hun stad of dorp te verduurzamen. Deze groep mensen die is bezig met duurzame energieprojecten, energiebesparing, samen energie opwekken én stappen zetten in het verduurzamen van een wijk. Om dit voor elkaar te krijgen richten ze een coöperatie op.
Het grote voordeel van de coöperatie is dat je samen met bewoners of ondernemers op kan trekken en investeringen kan doen die je als individu waarschijnlijk niet kan doen. Je kan bijvoorbeeld gezamenlijk een zonproject realiseren. De coöperatie is eigenaar van het zonproject en exploiteert de zonnepanelen. Hierbij gaat een heel traject aan het aanvragen van vergunningen, doen van studies en investeringen aan vooraf.
Energiecoöperaties worden opgericht vanuit de wens van bewoners om actief betrokken te zijn bij het verduurzamen van het energieverbruik in hun eigen leefomgeving. Volgens onderzoek (Klopstra & Schuurs, 2013) komt deze behoefte voort uit het volgende:
- Onvrede over het optreden van de gevestigde bedrijven of de overheid.
- De wil om meer betrokken te zijn bij de kwaliteit van de eigen leefomgeving.
- De hoop of verwachting dat hun initiatief winstgevend is.
Hoe richt je een energiecoöperatie op?
- Je kan zelf een energiecoöperatie opzetten. Je hebt minstens drie mensen die het bestuur willen vormen. Daarnaast heb je potentiële leden nodig. Meestal zijn de leden. Mensen uit dezelfde buurt of regio.
- Bij het werven van leden is het handig om te weten dat bewoners die eerder al maatregelen namen om hun huis te verduurzamen ook vaak bereid zijn verder stappen te nemen door gedrag aan te passen of te investeren. Het aanschaffen en plaatsen van zonnepanelen bijvoorbeeld blijkt vaak een aantrekkelijke ingang te zijn voor verdere investeringen en zuiniger gedrag.
- Zorg dat de mensen en partijen die bij je initiatief betrokken zijn betrouwbaar zijn. Dat vergroot de kans op succes. In het geval van energie-initiatief Beng! uit de Bilt werd het initiatief (financieel) ondersteund door de gemeente als betrouwbare en stabiele partij.
- Wil je liever bij een bestaande energiecoöperatie aansluiten? Kijk op de kaart van Hier Opgewekt en ontdek welke lokale energie-initiatieven al bestaan in jouw buurt of regio. Bij Energie Samen kan je je postcode invoeren en bestaande energiecoöperaties in jouw nabije omgeving vinden.
(Van Hal, 2011) & (Van Lidth de Jeude et al., 2014)
Check voor tips ook deze links:
Een lokaal energie-initiatief starten: zeven facetten voor succes
Lokale energie-initiatieven met buurtgenoten
Hoe kan je samen met je buren energie besparen?
Individuele huiseigenaren zijn vrij om energiemaatregelen te nemen, zoals het isoleren van spouwmuren en het plaatsen van HR++ glas. Kijk op Milieucentraal voor tips over isoleren van je woning. Of kijk op Verbeterjehuis voor een gids om een duurzaam huis te realiseren.
Er zijn echter diverse redenen om bij het verduurzamen van je eigen huis ook samen te werken met buren in de straat, buurt of wijk. Je kunt kennis uitwisselen, kosten delen en samen kijken wat goed past bij jullie wijk. Voor elke buurt of wijk kan het verschillen wat er nodig is aan energiemaatregelen, omdat woningen in verschillende periodes zijn gebouwd en ook anders zijn onderhouden. Bij SlimmeBuur kan je zien welke buurtbewoners in jouw buurt of wijk zonnepanelen of isolatie hebben en hierbij vragen naar hun ervaringen en manier van aanpak. Om aan de slag te gaan met energiebesparing kan je ook bij je gemeente terecht, bijna alle gemeenten hebben een Energieloket met de mogelijkheid voor vragen.
Zo is het ook voordeliger om samen met je buren een wijkscan te doen. Met een wijkscan wordt er een analyse gemaakt van je huis, kenmerken van je wijk en de mogelijkheden voor energiebesparing. Denk bijvoorbeeld aan dakisolatie. Een wijkscan kan zo helpen bij het opstellen en plannen van vervolgstappen. Een wijkscan kun je aanvragen via het gemeentelijk energieloket of via Hoom.
Bewoners met een smalle beurs
Niet iedereen in Nederland kan het veroorloven om hun huis te verduurzamen en hierbij mee te doen met de energietransitie. Voor bewoners met een smalle beurs, met name met een eigen woning, kunnen juist de kosten om energiebesparende maatregelen te nemen, bijvoorbeeld te investeren in zonnepanelen op je dak, een probleem vormen. Hierdoor zijn er verschillende partijen die ervoor zorgen dat iedereen mee kan doen aan de energietransitie.
- Stichting Energiebank Nederland helpt bewoners die het niet breed hebben om hun energierekening blijvend te verlagen. Met behulp van energiecoaches doorlopen de bewoners een traject van energiebewustwording, waarin zij gestimuleerd en geholpen worden om energie te besparen.
- Nationaal warmtefonds helpt met leningen aan particulieren, VvE’s en scholen om woningen, woningcomplexen en schoolgebouwen te verduurzamen.
- Gemeentelijke Verduurzamingsregeling (WVR) helpt bewoners met een eigen woning om te verduurzamen zonder dat ze zelf geld investeren. De woningeigenaar betaalt de investering gespreid over 30 jaar terug via gemeentelijke belasting.
- Woningabbonement (WOAB) helpt met het renoveren van particuliere woningen waarbij de woningeigenaren niet veel zelf hoeven te doen.
Hoe kan je samen met je buren duurzame elektriciteit opwekken?
Wind
Van alle energiecoöperaties (vermeld in de Lokale Energie Monitor 2022) zijn er momenteel 87 coöperaties actief bezig met windprojecten. Op dit moment is ongeveer 5% van het totale windvermogen in Nederland van collectieve wind of van energiecoöperaties. Omdat de leden van een coöperatie vrijwel altijd in de omgeving van de windmolen(s) wonen is er ook sprake van lokaal eigenaarschap. De opbrengsten van de molens blijven daarmee ‘in de regio’ en kunnen deze weer eventueel geïnvesteerd worden terug de regio in. Vaak werken coöperaties samen met commerciële partners (zoals een energiebedrijf) omdat het meer rendabel is.
Windunie ondersteunt lokale initiatiefnemers die duurzame energie willen ontwikkelen. Die ondersteuning is nodig omdat het proces van plan tot draaiende windmolens niet eenvoudig is.
Zon
In totaal zijn er 1.093 collectieve zonprojecten gerealiseerd sinds 2008, waarvan de meeste (92%) op daken. Collectieve zonprojecten zijn alle zonnedaken, zonneparken en andere zonne-energieprojecten die burgers collectief hebben ontwikkeld, bijvoorbeeld door een energiecoöperatie. De collectieve zonprojecten hebben gebruik gemaakt van verschillende regelingen: Subsidieregeling Coöperatieve Energieopwekking (SCE) en Stimulering Duurzame Energieproductie en Klimaattransitie (SDE++). Hier Opgewekt zette een cursus op om je te helpen met het realiseren van een collectief zonproject.
In de Nationale Energie Atlas (NEA) vind je kaarten met informatie over ontwikkelingen in particuliere zonnepanelen, investeringen in grootschalige duurzame opwek (zoals windmolenparken) en de toename van elektrisch vervoer in jouw buurt. De atlas geeft ook inzicht in de potentie van plekken voor verduurzaming om de energietransitie mogelijk te maken, zoals de beste locaties voor zonnepanelen op daken.
Wat is de Subsidieregeling Coöperatieve Energieopwekking (SCE)?
Met de Subsidieregeling Coöperatieve Energieopwekking (SCE) kan je als energiecoöperatie (of vereniging van eigenaars (VvE)) subsidie aanvragen om hernieuwbare elektriciteit uit zonne-energie op te wekken. Deze subsidieregeling is een exploitatiesubsidie. Dit betekent dat de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RvO) subsidie uitkeert in de vorm van een bedrag per de geproduceerde kWh. In de volksmond wordt deze regeling de Postcoderoosregeling genoemd. Bekijk hier voor meer informatie over deze subsidieregeling.
Bij collectieve zonneprojecten in een buurt komen deelnemers van een energiecoöperatie die binnen de ‘postcoderoos’ wonen in aanmerking voor een korting op de energiebelasting voor elke kWh die zij met hun project samen opwekken. Klik hier voor meer informatie.
Wat is de Stimulering Duurzame Energieproductie en Klimaattransitie (SDE++)?
Lokale initiatieven kunnen gebruik maken van de Stimulering Duurzame Energieproductie en Klimaattransitie (SDE++) vanuit de rijksoverheid om de opbrengsten van hun project te verhogen. De SDE++ vergoedt het verschil tussen de kostprijs en de opbrengsten. Klik hier voor meer informatie. Sommige gemeenten en provincies hebben aanvullende subsidieregelingen om collectieve zonne-energieprojecten mogelijk te maken.
Hoe kan je samen met je buren duurzame warmte opwekken?
In 2022 tellen we in Nederland 78 collectieve warmteprojecten bezig. Deze warmteprojecten zijn allemaal in verschillende ontwikkelingsfases, er zijn er momenteel drie operationeel. Volgens de Lokale Energie Monitor 2022 zijn er ook 140 coöperaties bezig met warmte-initiatieven. Deze warmte-initiatieven zijn initiatieven die zich gezamenlijk bezighouden met de warmtetransitie in de eigen leefomgeving. Bewoners houden zich samen (vaak in samenwerking met de gemeente) bezig met de vraag hoe ze van het aardgas afkomen en gaan hierdoor op zoek naar nieuwe lokale warmtebronnen. Uit oppervlaktewater of riool- en afvalwater, uit houtafval van de gemeente, warmte uit de bodem en uit grondwater. Thermo Bello in Culemborg is één van de drie operationele warmte collectief project. Kijk hier voor meer voorbeelden van COIL van duurzame warmtenetten met lokale bronnen. COIL is een leertraject wat samen leren voor de warmtetransitie centraal zet.
In Nederland willen we uiteindelijk geen aardgas meer gebruiken. Daarom moesten gemeentes een transitievisie warmte opstellen. In deze visies wordt een eerste richting gegeven aan de aanpak van het aardgasvrij maken van de gebouwde omgeving. Ook staat er in dit document beschreven welke wijken een gemeente het eerst van het aardgas afhaalt. Informeer je gemeente en kijk of je samen met de buurt je eigen wensen en ambities kan formuleren! Check voor tips: Schöne et al., (2019), Platform31 & Hier Opgewekt
Welke organisaties ondersteunen lokale energie-coöperaties?
- Buurtwarmte van Energie Samen ondersteunt initiatieven die samen met de buurt of wijk een proces starten om een duurzame warmtebron te ontwikkelen.
- HOOM is de landelijke coöperatie die lokale energie-initiatieven ondersteunt bij het besparen van energie in je eigen buurt. Energiecooperaties kunnen ook lid worden van HOOM.
- Windunie ondersteunt lokale initiatiefnemers die projecten rond duurzame energie willen opzetten.
- In de Participatiecoalitie werken vijf maatschappelijke organisaties samen: HIER, de Natuur en Milieufederaties, Energie Samen, Buurkracht en LSA bewoners. De Participatiecoalitie van, voor en door bewoners, helpt bewoners(organisaties) bij de ontwikkeling van regionale energiestrategieën (RES’en) en aardgasvrij krijgen van wijken.
- Hier Opgewekt is een zelfstandige samenwerking van Energie Samen en HIER klimaatbureau en een kennisplatform voor lokale duurzame energie-initiatieven dat kennis deelt, verbindt, energie-initiatieven zichtbaar maakt en kennis ontwikkelt samen met coöperaties en experts. Hier Opgewekt kan je ook helpen bij het opzetten van een energiecoöperatie. Onder meer via de Voorbeelddocumenten & Beslisboom Zon met inspiratie, (juridische) informatie, kennis en sparringpartners om vervolgstappen te zetten en kosten te besparen.
- Greenchoice wil graag dat leden van energiecooperaties klant worden van dit energiebedrijf. Per lid dat klant wordt, betalen ze een vast bedrag per jaar aan de coöperatie.
Welke mogelijkheden biedt de nieuwe Omgevingswet?
De Omgevingswet legt de gemeente op dat zij plannen voor de energievoorziening in de wijk of de regio in een vroeg stadium aan bewoners voorlegt. Door daar tijdig op in te spelen zijn de kansen om een energie-initiatief in de buurt te realiseren het grootst. Daarnaast verplicht de nieuwe Omgevingswet professionele ontwikkelaars van windmolen- en zonneparken een participatieplan op te stellen. Daarmee stimuleert de wet commerciële partijen samen te werken met bewoners en lokale energiecoöperaties.
De Omgevingswet geeft wetten, regels en kaders mee voor de ruimtelijke inpassing van project, maar ook voor verplichte burgerparticipatie. De invulling van deze verplichte burgerparticipatie staat nog vrij. Wees daarom alert als coöperatie op ontwikkelingen rondom dit thema!
De Omgevingsvisie, onderdeel van de Omgevingswet, dwingt gemeenten om integraal naar de fysieke leefomgeving te kijken. Hierbij moeten gemeenten zichzelf afvragen welke wijken bijvoorbeeld geschikt zijn om als eerste van gas af te gaan of welke landschapstypes het meest geschikt zijn voor duurzame opwek van energie (Hoorn, 2020). Geef je mening als energiecoöperatie hierover bij je eigen gemeente.
Volgens onderzoek (Elzenga & Schwenke, 2015) is voor het slagen van windprojecten en zonneparken actieve steun van de gemeente een belangrijke voorwaarde. “Als de lokale politiek eenmaal heeft vastgesteld dat een concreet project op een specifieke locatie wat hen betreft gewenst is, dan zou de gemeente de coöperatie in het debat met tegenstanders actief moeten bijstaan. En als het project dan uiteindelijk toch niet doorgaat, zou een coöperatie gecompenseerd moeten worden voor de voorbereidingskosten” (Elzenga & Schwenke, 2015, pag. 25).
