De rapporten ‘De Macht van het Menu’ (PBL) en ‘Naar een voedselbeleid’ (WRR) bieden overheden meerdere adviezen om invulling te geven aan hun systeemverantwoordelijkheid. Bovendien kan de overheid direct bijdragen aan verduurzaming, mede door een duurzaam inkoopbeleid.
WRR: van landbouwbeleid naar voedselbeleid
De uitdagingen waar het voedselsysteem voor staat en de snelle veranderingen van de afgelopen decennia vergen volgens de Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) een verschuiving van landbouwbeleid naar voedselbeleid.
Omdat in het voedselsysteem sprake is van uiteenlopende waarden en belangen, is het belangrijk dat de overheid een heldere en eenduidige strategie voert, goed coördineert tussen overheidsdepartementen, de sector durft tegen te spreken en duurzaamheid internationaal agendeert. Daaronder valt een verschuiving van dierlijke naar plantaardige producten, die moeilijk is, aangezien prijsmaatregelen als een vleesbelasting niet populair zijn bij consumenten en nog niet aangetoond zijn effectief te zijn. De ingewikkelde samenhang van productie, verwerking, distributie en consumptie en de nieuwe machtsverhoudingen daarbinnen vereist van overheden dat zij duurzaamheid door de keten heen meetbaar maken, en hun beleid op meer schakels richten dan de primaire productie. Als laatste speelt de overheid een belangrijke rol in het wegnemen van belemmeringen, zoals de tegenstelling tussen onderlinge afspraken en het mededingingsrecht.
WRR (2014), p. 139-146.
De Bakker, H. C. M., & Dagevos, H. (2010), p. 67.
PBL: voldoen aan systeemverantwoordelijkheid
De overheid heeft een systeemverantwoordelijkheid in de voedselketen, wat betekent dat ze naast stimuleren en faciliteren van partijen ook gerichte interventies uitvoert om verduurzaming in gang te zetten. Ze kan daarnaast het goede voorbeeld geven door een duurzaam inkoopbeleid te voeren, wat in grote mate al gebeurt. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) geeft daarnaast zes aandachtspunten:
- Stuur op geleidelijk stijgende en ambitieuze doelen voor partijen in de voedselketen en faciliteer met kennis en middelen
- Werk aan vertrouwen door op te treden als betrouwbare partner met consistent beleid
- Organiseer maatschappelijk debat en betrokkenheid van burgers bij voedselproductie
- Waarborg transparantie door bedrijven te vragen de duurzaamheid van hun processen te meten en communiceren
- Stimuleer veranderingen in het aanbod van duurzame producten en onderlinge afspraken tussen bedrijven, stel waar nodig normen en financiële prikkels
- Agendeer en beïnvloed hogere duurzaamheidsstandaarden internationaal, in de EU en de WTO
PBL (2013), p. 108-114.
RIVM: inzetten op duurzamer consumentengedrag
Verduurzaming vergt ook gedragsverandering bij de consument. Volgens het Rijksinstituut Volksgezondheid en Milieu is de rol van ‘verbinder’ het meest zinvol, waaronder het bijeenbrengen van verschillende partijen, projecten en/of financiers valt, evenals het mogelijk maken van een database waarin initiatiefnemers interventies voor een duurzamer voedingspatroon kunnen plaatsen. Interventies kunnen plaatsvinden op het gebied van bewustwording, faciliteren van duurzaam gedrag en vergroenen van markten.
Zwart, M.H., Schriel, A.M., Smite, K. & van Zijverden, M. (2014), p. 24-25.
Casus: Meat Less Mondays
Meat Less Mondays is een overheidsinitiatief waarbij de catering van vier ministeries een dag in de week minder vlees aanbiedt. Door in plaats van de vegetarische optie vlees de uitzondering te maken wordt de sociale norm van vlees eten beïnvloed en zo verduurzaamt de catering. Het betrekken van het cateringpersoneel, inzetten op smaak, presentatie en beleving en een pilotfase zorgen ervoor dat het initiatief een succes is; tijdens de drie maanden durende pilot werd tot 19% minder vlees gegeten, wat het voedingspatroon op het gebied van watergebruik, gebruik van veevoer en CO2-uitstoot aanzienlijk verduurzaamt en het goede voorbeeld voor andere sectoren stelt.
Food Cabinet (maart 2015), p. 5-9.
