Products as a Service
Het Products as a Service (PaaS)-model verandert de manier waarop we producten gebruiken. In plaats van dat mensen producten kopen en ze zelf bezitten, betalen ze voor het gebruik van het product in de vorm van een periodieke betaling of betaling per gebruik. Het PaaS model betekent dat je bijvoorbeeld geen wasmachine koopt, maar betaalt voor het wassen van je kleding. Dit kan handig zijn omdat je niet een grote som geld in één keer hoeft te betalen, maar periodieke betalingen doet. Dit verschilt van de het simpelweg huren van producten omdat PaaS ook onderhoud- en reparatieservices inhoudt en niet voor beperkte termijn geldt (circuly.io & ABN AMRO Bank).
(FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu 2023)
Dit model biedt voordelen voor mensen met een beperkt budget, waardoor ze toegang hebben tot hoogwaardige producten zonder ze direct aan te schaffen. Dit is met name handig voor dure items zoals elektronica of huishoudelijke apparaten. Echter, bedrijven die dit aanbieden, vereisen vaak een inkomensverklaring, wat mensen met een laag inkomen of schulden kan uitsluiten. Coolblue is zo’n bedrijf dat huurmodellen gebruikt, bijvoorbeeld voor wasmachines, waarbij een financiële check nodig is voor het tekenen van het contract. Op de lange termijn kunnen de kosten hoger uitvallen dan de aanschaf van een nieuw product, omdat het bedrijf de eigenaar blijft en de toegang verliest bij stoppen met betalen (Coolblue beleid).
Daarnaast kan het PaaS-model leiden tot oneerlijke concentraties van macht. Dit betekent dat één bedrijf de controle heeft over een bepaalde markt. Als één bedrijf alle wasmachines verhuurt bijvoorbeeld, hebben ze de macht om de prijzen te bepalen en keuzes te maken over onder andere reparaties. Alle eigendomsrechten liggen dan bij een aantal bedrijven terwijl de meerderheid hier niks over te zeggen heeft. Het hebben van eigendom geeft niet alleen aanzien, maar ook een gevoel van bescherming en zekerheid. Mensen zonder eigendom zijn met een PaaS model afhankelijk en daardoor mogelijk kwetsbaarder (Milieu VVM 2020).
Dus, terwijl het PaaS-model de toegang tot producten kan vergemakkelijken voor mensen met een beperkt budget, moeten we ook opletten voor de mogelijke negatieve effecten ervan, zoals uitsluiting van bevolkingsgroepen en oneerlijke concentraties van macht.
Inclusief Products as a Service model
Het Papillon project van Bosch in België waarbij huishoudelijke apparaten te huur worden aangeboden aan huishoudens met een laag inkomen. Verhuur is voor 10 jaar en ongeveer 9 euro per maand inclusief service en onderhoudskosten. Hierdoor krijgen huishoudens met minder inkomen de kans om hun oude inefficiënte apparaten te vervangen door duurzamere modellen zonder hier in één keer veel voor te moeten betalen. Ze kunnen zo ook de energiekosten verlagen omdat deze apparaten vaak energiezuiniger zijn dan de oude apparaten en houden meer geld over om te besteden. Zo kan tegelijk duurzaamheid en de circulaire economie worden bevorderd als wel rechtvaardigheid. (Bosch: Papillon Project) Als een PaaS model dus niet groepen met lagere inkomens uitsluit door middel van financiële checks en niet al te hoge bedragen voor gebruik vraagt, kan het voor veel mensen een model zijn wat erg voordelig is t.o.v. het kopen van deze producten. Over de gehele huurperiode wordt wel het equivalent van de hele prijs van de machine betaald maar door periodieke betalingen is het makkelijker beschikbaar voor de mensen die minder te besteden hebben.
Materials as a Service (WRF2023)
Het idee van Materials as a Service (MaaS) gaat nog een stap verder dan het Products as a Service-model. Hierbij blijven de materialen eigendom van de producent, leverancier, het land van oorsprong of zelfs de mijn, wat betekent dat de grondstoffen altijd weer hergebruikt kunnen worden en circulariteit wordt bevorderd. Als je een grondstof leent, moet je deze dus in goede (traceerbare) staat houden, wat ten goede komt aan circulaire economieën. Het kan daarmee helpen om verspilling te verminderen en nieuwe manieren van productontwerp te stimuleren. Dit model kan een bijdrage leveren aan het waarborgen van rechtvaardigheid, vooral voor mensen in landen waar de grondstoffen worden gewonnen. Veel grondstofrijke landen profiteren momenteel niet of weinig van hun grondstoffen (Fofack 2019). Als reactie hierop heeft Zimbabwe bijvoorbeeld de export van onbewerkte grondstoffen, zoals lithium, verboden (Reuters 2023).
Met MaaS kunnen landen en gemeenschappen meer controle houden over hun natuurlijke hulpbronnen en voorkomen dat de waarde ervan niet ten goede komt aan de lokale bevolking. MaaS kan ook helpen bij problemen rond beschikbaarheid en prijsschommelingen van materialen voor schone energie. Europese samenwerking met Afrikaanse landen kan eerlijke en duurzame mijnbouwactiviteiten waarborgen, met opbrengsten voor lokale gemeenschappen. Om MaaS succesvol te laten zijn, moeten er afspraken komen over het bijhouden en verdelen van materialen, en moeten we efficiënter gebruik maken van grondstoffen. Echter, MaaS kan tegen vergelijkbare problemen als PaaS aanlopen, vooral op geopolitiek niveau, waar een concentratie van eigendom en macht zorgen kan baren. Kortom, MaaS biedt kansen voor een rechtvaardiger en duurzamer gebruik van grondstoffen, maar alleen als eigendomsrechten en omstandigheden in de landen van herkomst gewaarborgd worden.
Sharing Economy platforms
De opkomst van deelplatformen, waar mensen hun spullen kunnen delen of verhuren, kan belangrijke gevolgen hebben voor eerlijkheid in de economie. Deze platforms laten toe dat mensen dingen gebruiken die ze anders niet zouden kunnen betalen, wat goed is voor mensen met minder geld. Maar er is ook een risico dat sommige mensen alles hebben en anderen afhankelijk zijn van wat zij delen. Dit kan ervoor zorgen dat mensen minder vrij zijn en minder te zeggen hebben, wat niet eerlijk is.
Een voorbeeld van zo’n platform is Peerby, waar mensen producten online kunnen plaatsen voor anderen in de buurt om te huren. Personen met veel bezittingen kunnen hier geld verdienen, terwijl anderen afhankelijk zijn van het huren van die spullen. Dit kan leiden tot een soort hiërarchie, vergelijkbaar met vroegere feodale samenlevingen, waar een kleine groep mensen alles bezat en de rest ervan afhankelijk was (FasterCapital 2024).
Het is van belang om te voorkomen dat dit gebeurt en ervoor te zorgen dat iedereen gelijke kansen heeft om dingen te delen en te gebruiken. Op die manier kunnen we een eerlijke samenleving tot stand brengen waarin iedereen toegang heeft tot wat ze nodig hebben, zonder afhankelijk te zijn van anderen. Een deelplatform zoals Peerby heeft als voordeel ten opzichte van PaaS-modellen dat het eigendom al verspreid is over meerdere consumenten in plaats van één bedrijf, en het platform is meer gedecentraliseerd van aard. Echter, de eigenaars op deze platforms hebben nog steeds meer macht dan degenen die huren (Nnajiofor 2017). Daarom is het belangrijk om na te denken over manieren om de controle over deelplatformen eerlijker te verdelen en ervoor te zorgen dat iedereen kan profiteren van de voordelen van de deeleconomie.
Repair Cafés en lokale reparatiebedrijven
Het repareren van producten staat centraal in de circulaire economie omdat dit ervoor zorgt dat minder producten gekocht hoeven te worden en er minder afval ontstaat. Repair Cafés en lokale herstelbedrijven bieden deze reparatiediensten aan om de levensduur van producten te verlengen en afval te verminderen. Deze initiatieven creëren waardevolle banen en betrekken gemeenschappen bij de circulaire economie en afname van een consumptiecultuur. Repair Cafés zijn gratis om te bezoeken en er wordt meestal alleen om donaties en vergoeding gevraagd voor de gebruikte onderdelen (repaircafe.org). Het is hierbij de bedoelen dat de klant meehelpt met de reparatie om er ook van te leren. Echter kan niet alles bij een Repair Café gemaakt worden, zeker wanneer de reparaties meer tijd innemen of complexer zijn. In dit geval zijn er reparatiebedrijven. Maar niet iedereen kan deze diensten even gemakkelijk benutten, omdat bijvoorbeeld de hoge btw op reparaties mensen kan ontmoedigen om te kiezen voor reparatie in plaats van iets nieuws te kopen (NOS 2024). Dit vergroot de kloof tussen mensen met verschillende inkomens en zorgt ervoor dat groepen met minder inkomen buiten de circulaire transitie vallen. Om deze ongelijkheid aan te pakken en ervoor te zorgen dat iedereen kan profiteren van duurzame oplossingen, moeten er gezorgd worden voor meer gelijkheid in de toegang tot reparatiediensten. Dit betekent dat gewerkt moet worden aan beleid en initiatieven die reparatie voor iedereen betaalbaar en toegankelijk maken, waardoor niet alleen het milieu beschermd wordt, maar ook sociale rechtvaardigheid.
Juridische dimensie
Wetgeving over rechtvaardigheid & CE – CSRD, NFRD, CBAM
1. CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive): De CSRD is een voorgestelde herziening van de bestaande Non-Financial Reporting Directive (NFRD) in de Europese Unie. Het doel van de CSRD is om de transparantie en verantwoordingsplicht van bedrijven te verbeteren door de reikwijdte van de eisen voor niet-financiële verslaggeving voor EU-bedrijven uit te breiden. Hierdoor wordt de kwaliteit, vergelijkbaarheid en betrouwbaarheid van duurzaamheid gerelateerde informatie die door bedrijven wordt bekendgemaakt verbeterd, wat op zijn beurt beter geïnformeerde besluitvorming door investeerders, belanghebbenden en beleidsmakers mogelijk maakt.
2. NFRD (Non-Financial Reporting Directive): Deze richtlijn vereist van bepaalde grote bedrijven en groepen in de EU dat zij niet-financiële informatie, zoals milieu-, sociale en governance (ESG)-factoren, openbaar maken in hun jaarverslagen. Het doel van de NFRD is om duurzaamheid en transparantie binnen bedrijven te bevorderen door ervoor te zorgen dat bedrijven relevante informatie bekendmaken over hun impact op de maatschappij, het milieu en de mensenrechten. De voorgestelde CSRD is bedoeld om de bestaande NFRD-vereisten te versterken en uit te breiden.
3. CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism): Dit is een voorgesteld beleidsmechanisme van de Europese Unie dat tot doel heeft koolstoflekkage aan te pakken en een gelijk speelveld te waarborgen voor industrieën in de EU, terwijl tegelijkertijd wereldwijde klimaatactie wordt bevorderd. Het CBAM zou koolstof gerelateerde invoertarieven opleggen aan bepaalde goederen die in de EU worden ingevoerd uit landen met minder strenge klimaatregels. Het streven is om “koolstoflekkage” te voorkomen, waarbij industrieën hun productie verplaatsen naar landen met soepeler milieuregels om koolstofkosten te vermijden, terwijl ook niet-EU-landen worden gestimuleerd om ambitieuzere klimaatmaatregelen aan te nemen.
