De transitie naar een circulaire economie vraagt bedrijven om slim en efficiënt met grondstoffen om te gaan. Bedrijven moeten de transitie maken van lineair en circulair ondernemen. Maar wat betekent dat: circulair ondernemen? En hoe ontwikkel je een circulair businessmodel? Op deze pagina lichten we het toe en bieden we praktische handvatten om hiermee aan de slag te gaan.
Een circulair businessmodel
Een circulair businessmodel kan worden gedefinieerd als een strategische benadering waarbij een bedrijven waarde creëert door producten, diensten en materialen te ontwerpen, produceren en leveren met als doel het minimaliseren van afval, het verlengen van de levensduur van producten en het maximaliseren van het hergebruik van grondstoffen.
In een lineaire economie worden voor producten typisch gezien nieuwe grondstoffen gewonnen, worden deze verwerkt tot producten en verkocht. De producten worden vervolgens gebruikt door de consument en na gebruik wordt het product afval. In een circulaire economie proberen bedrijven de waarde van grondstoffen te optimaliseren en waardeverspilling of vernietiging te voorkomen. Dit begint al bij het ontwerp. Door slim ontwerp kunnen grondstoffen worden bespaard, gemakkelijk worden gerepareerd of na gebruik worden gerecycled. Producten en diensten worden ingericht dat producten zo lang mogelijk gebruikt worden hebben. Als een product kapot is, wordt dit gerepareerd. En als dat niet meer kan, dan worden er nieuwe producten van gemaakt. Kunnen we er écht niets meer mee? Dan verlaat de grondstof de economie als afval. Maar dat moeten we zoveel mogelijk zien te voorkomen. De Value Hill visualiseert de strategieën die kunnen worden toegepast om dit te realiseren.
De Value Hill verdeelt circulaire businessmodellen in vier categorieën:
- Circulair Ontwerp: Bedrijven ontwerpen producten om langer mee te gaan en gemakkelijker te onderhouden, repareren en recyclen. Daarnaast maken gebruik van duurzame materialen. We gebruiken bijvoorbeeld biogebaseerde grondstoffen of maken gebruik van reststromen.
- Optimaal Gebruik: Bedrijven ontwikkelen strategieën om het gebruik van een product te optimaliseren en de levensduur te verlengen. Denk hierbij aan het stimuleren van goed onderhoud van fietsen en het faciliteren van het delen van auto’s.
- Waarde Herwinnen: Bedrijven genereren omzet door gebruikte producten om te zetten in nieuwe producten, bruikbare componenten of grondstoffen.
- Netwerkorganisatie: Bedrijven ontwikkelen producten en diensten die de bovengenoemde strategieën stimuleren en faciliteren.
Circulair Ontwerp
Circulair-Ontwerp-modellen richten zich op de ontwikkelingsfase van een product.
We ontwerpen producten om langer mee te gaan en gemakkelijker te onderhouden, repareren, upgraden, vernieuwen (refurbish), her-produceren (remanufacture) of recyclen. Daarnaast ontwikkelen of gebruiken we nieuwe materialen, bijvoorbeeld bio-based of volledig recyclebare materialen.
Voorbeelden van businessmodellen in deze categorie zijn (Achterberg, Hinfelaar en Bocken, 2016):
- Productontwerp: De ontwikkeling van producten die ontworpen zijn voor eenvoudig onderhoud, reparatie en vernieuwing, bijvoorbeeld een modulair product;
- Lange levensduur: De ontwikkeling van producten die lang meegaan;
- Circulaire materialen: De levering van input materialen, zoals hernieuwbare energie, bio-based materialen, of volledig recyclebare materialen;
- Toereikendheid: De rechtvaardiging van lagere volumes door een hogere prijs per product.
Fairphone
Fairphone is een sociale onderneming die eerlijke en duurzame smartphones ontwerpt en produceert door te focussen op vier thema’s: goede arbeidsomstandigheden, duurzaam ontwerp en hergebruik en recycling. Bij het ontwikkelen van de eerste Fairphone werd gefocust op het verduurzamen en de arbeidsomstandigheden in de inkoop- en assemblage processen. Bij de ontwikkeling van de twee opvolgende modellen (2 & 3) is gekozen voor een modulair ontwerp, waardoor Fairphone onderdelen nog makkelijker kan vervangen of upgraden. Op dit moment verkoopt Fairphone nog telefoons, maar ze hebben ook een financierbaar circulair bedrijfsmodel ontwikkeld, Fairphone-as-a-Service, waarvan de lessen, het contract en het financieel model openbaar beschikbaar zijn (Fischer en Achterberg, 2017).
Optimaal Gebruik
De Optimaal-Gebruik-businessmodellen richten zich op de gebruiksfase van een product, het doel daarbij is om het gebruik van een product te optimaliseren, de levensduur te verlengen en daarmee grondstoffen te besparen. Deze businessmodellen maken het mogelijk om het eigenaarschap van het product te behouden (bijvoorbeeld door een product als dienst aan te bieden in plaats van het te verkopen) en verantwoordelijkheid te nemen voor het product tijdens zijn gehele levensduur (bijvoorbeeld door reparatie- en onderhoudsdiensten of add-ons aan te bieden die de levensduur verlengen). Deze businessmodellen creëren een omschakeling van het verkopen van producten naar het verkopen van de functie van deze producten.
Voorbeelden van businessmodellen in deze categorie zijn (Achterberg, Hinfelaar, en Bocken, 2016):
- Product-als-een-dienst: Levering van productprestatie in plaats van het product zelf door een combinatie van producten en diensten. De dienstenleverancier behoudt het eigenaarschap van het product;
- Sell and buy-back: een aanbieder verkoopt een product onder voorwaarde dat deze het product na een bepaalde periode weer terugkoopt, zodat aanbieders en afnemers het product kunnen hergebruiken;
- Deelplatforms: Producten worden optimaal gebruikt door klanten in staat te stellen gebruik, toegang of eigendom van het product met elkaar delen;
- Levensduurverlenging: Verlenging van de bruikbare levensduur van producten en componenten door reparatie, onderhoud of upgrades;
- Support lifecycle: Verkoop van consumables, reserveonderdelen en add-ons om de levenscyclus van producten te ondersteunen of verlengen.
Bundles
Bundles verkoopt wasjes in plaats van wasmachines. Bundles biedt haar klanten een duurzame wasmachine. Ze betalen daarvoor een vast bedrag per maand en een extra prijs per wasbeurt. Door een slimme meter aan de wasmachines te bevestigen, kan Bundles het gebruik ervan controleren. In de Wash-App kunnen klanten hun gebruik inzien, en geeft het bedrijf tips om de totale kosten van het wassen te verminderen, inclusief het verbruik van energie, water en wasmiddel. Dit verlaagt de kosten voor de klant èn komt ten goede aan de levensduur van de machine. Deze combinatie creëert een financiële stimulans om de wasmachines zolang mogelijk mee te laten gaan.
Waarde herwinnen
De Waarde-Herwinning-businessmodellen richten zich op de output en toegevoegde waarde van een product ná de gebruiksfase. Ondernemingen met deze modellen genereren omzet door gebruikte producten om te zetten in nieuwe producten, bruikbare componenten of grondstoffen. De ontwikkeling van retourlogistiek is essentieel voor dit model.
Voorbeelden van businessmodellen in deze categorie (Achterberg, Hinfelaar, en Bocken, 2016):
- Tweedehands verkoper: Verkoop van gebruikte producten;
- Vernieuwer: Vernieuwing (refurbishment en remanufacturing) van gebruikte producten met als doel deze opnieuw verkopen;
- Herwonnen materialen leverancier: Verkoop van teruggewonnen materialen en componenten in plaats van nieuwe of gerecyclede materialen;
- Recycling facility: Transformatie van afval in grondstoffen. Extra omzet door innovatie in recyclingtechnologie;
Blackbear Carbon
Blackbear Carbon zet afgedankte autobanden om in carbon black, een industrieproduct. Carbon black kun je gebruiken in rubber (70-80%) of voor pigment voor plastics, mascara, verf en inkt. Jaarlijks zamelt Blackbear Carbon zo’n 1,5 miljard autobanden in, die anders op de vuilnisbelt zouden komen, waardoor die zelfs tot gezondheidsproblemen kunnen leiden. Door het proces dat Blackbear heeft ontwikkeld, kunnen ze een kringloop tot stand brengen en een minimaal zo hoogwaardig product leveren als traditionele leveranciers. Een alternatief dus voor ruwe grondstoffen (Ewen et al., 2017).
Netwerkorganisatie
De modellen uit de bovenstaande categorieën kunnen afzonderlijk geen circulaire economie bewerkstelligen. Samenwerking is onontbeerlijk. Netwerkorganisatie-modellen gaan over de bedrijfsactiviteiten die deze samenwerking en coördinatie van circulaire netwerken ondersteunen.
Op dit moment zijn er bedrijven zoals Recover-E en Dutch aWEARness die de rol van ketenregisseur op zich hebben genomen, maar er is ook behoefte aan gezamenlijke coördinatie die nieuwe manieren van organiseren vereist.
Voorbeelden van businessmodellen in deze categorie (Achterberg, Hinfelaar, en Bocken, 2016):
- Recovery provider: Verkoop van verzamelsystemen en inzamelingsdiensten om bruikbare materialen terug te winnen uit weggegooide (bij)producten;
- Asset tracing & monitoring: Diensten voor het volgen, monitoren en verhandelen van producten, onderdelen en materialen;
- Contract management: Het faciliteren van opstellen, behandeling, uitvoering en/of handhaving van contracten;
- Financiële diensten: Diensten die geldstromen managen, bijvoorbeeld faciliteren van ketenfinanciering, debiteuren management, inverse factoring, kredietwaardigheid checks;
- Data services: Diensten die informatiestromen beheren, coördineren en faciliteren.
Circular Service (CiSe) Platform
Het Circular Service (CiSe) platform functioneert als een digitaal betaal- en administratiesysteem voor circulaire bedrijven. Het succes van circulaire ketens is afhankelijk van lange termijn afspraken, samenwerking en vertrouwen tussen de ketenpartners. Dit gaat vaak gepaard met hoge administratiekosten. Het CiSe Platform gebruikte nieuwe technologieën (zoals blockchain en smart contracts) om deze kosten drastisch te verlagen, de gevraagde transparantie te bieden (Achterberg (2019) en biedt financiers nieuwe manieren om de circulaire economie te financieren (Achterberg (2021). De voorlopige uitkomsten hiervan zijn veelbelovend.